Fotowoltaika – czym jest i czy to się opłaca?

Co to jest fotowoltaika?

Czym jest i do czego służy fotowoltaika? Fotowoltaika to proces, podczas którego pozyskujemy, mówiąc wprost, prąd ze słońca. Najbardziej podstawową formą energii jaką można pozyskać jest energia słoneczna. Jej wykorzystanie jest możliwe dzięki zastosowaniu różnych technologii, przede wszystkim fotowoltaiki.

Fotowoltaika – do czego służy?

Najprościej mówiąc fotowoltaika służy do pozyskiwania energii. Jest to najprostsza forma wytwarzania energii elektrycznej polegająca na zjawisku konwersji promieniowania słonecznego w prąd elektryczny (stały) za pomocą paneli fotowoltaicznych. Następnie wygenerowany prąd trafia do inwertera (falownika), gdzie następuje jego przekształcenie w prąd zmienny, który może zasilać np. cały dom. Nadwyżki wyprodukowanej energii trafiają do sieci i mogą później zostać wykorzystane przez użytkownika.⁸

Taki sposób pozyskania energii ma przewagę nad energią uzyskiwaną z innych źródeł alternatywnych – wiatrowej, pływów morskich czy z biomasy. Można z niej korzystać niemal wszędzie, a ilość pozyskanej energii zależy od intensywności promieniowania słonecznego na powierzchnię Ziemi, które jest zmienne w zależności od pory dnia, pory roku, stanu atmosfery (ilości pyłów) oraz od szerokości geograficznej.

Moc instalacji fotowoltaicznej jest zależna od kilku czynników: wielkości dachu lub wielkości wolnego gruntu, ekspozycji powierzchni dachu względem słońca, kąta nachylenia dachu, zacienień. Jeżeli warunki są mniej sprzyjające, np. występuje zacienienie lub dach skierowany jest na wschód i zachód, to należy dobrać większą moc instalacji, aby pokryła ona określone zapotrzebowanie na energię elektryczną.

Inwestycja w panele fotowoltaiczna jest opłacalna. Pozwala na duże oszczędności w rachunkach za prąd, a przy odpowiednim doborze mocy instalacji może pozwolić na całkowitą rezygnację z wykorzystania energii elektrycznej pochodzącej z konwencjonalnych źródeł. Ponadto przy takich oszczędnościach inwestycja może zwrócić się w ciągu 7-10 lat.

Fotowoltaika w Polsce

Rynek energii słonecznej stanowi część rynku odnawialnych źródeł energii (OZE). Rozwija się on dość dynamicznie, a ilość mocy zainstalowanej w systemach fotowoltaicznych w Polsce i na świecie ma tendencję wzrostową. Ma na to wpływ przede wszystkim Unia Europejska i jej wymogi stawiane wobec Polski. W związku z wymaganiami określonymi przez UE udział odnawialnych źródeł energii w naszym kraju ma wynosić 15% do 2020 roku, co również przyczynia się do zwiększania udziału energii elektrycznej z OZE. Na przestrzeni kilku lat (2013-2016) obserwuje się olbrzymi rozwój fotowoltaiki w kraju z 2,1 MW do 219,2 MW.¹ W połowie 2017 roku łączna moc zainstalowana instalacji fotowoltaicznych wynosiła 300 MW.² Stanowiło to 3,5% z całości uzyskanej energii z odnawialnych źródeł. Bardzo dużo powstających inwestycji opiera się na instalowaniu mikroinstalacji fotowoltaicznych. Są to przydomowe źródła energii odnawialnej. W 2017 roku zainstalowana moc pochodziła z 29 tysięcy takich instalacji i łącznie wynosiła 180 MW. W 2018 roku podłączono 5 tysięcy mikroinstalacji, których łączna moc wynosiła 32 MW. Szacuje się, że do 2020 roku całkowita moc zainstalowana ma wynieść 3,2 GW i tym samym fotowoltaika stałaby się drugą w Polsce technologią OZE, tak jak na świecie.³

Fotowoltaika jako gałąź gospodarki

Wytwarzanie energii z odnawialnych źródeł pozwala na zaoszczędzenie wydatków. Wyprodukowanie jej w nadwyżce, która nie zostanie spożytkowana, daje również możliwości jej sprzedaży i zarobku.

Instalacja paneli fotowoltaicznych umożliwia przede wszystkim redukcję wydatków na energię elektryczną, a nawet daje możliwości pozyskania darmowej energii elektrycznej, przy zainstalowaniu odpowiedniej ilości paneli. Dzięki tak stworzonym oszczędnościom, sama inwestycja może się zwrócić w przeciągu 9-10 lat, przy wydajności paneli szacowanej na 35 lat. W Polsce gospodarstwa rolne co raz częściej wspomagają się fotowoltaiką, aby zredukować koszty energii elektrycznej. Panele można montować na budynkach gospodarczych i na nieużytkach rolnych (w terenie). Możne też zakładać je na dachach budynków inwentarskich (oborach, chlewniach, kurnikach), a wytworzony prąd wykorzystywać do ich oświetlania zewnętrznego i wewnętrznego oraz do zasilania maszyn i robotów pracujących w budynku. Jeżeli energia zostanie wyprodukowana w nadmiarze to rolnik może ją sprzedać i zarobić. Jest to też dodatkowym zabezpieczeniem w razie strat plonów czy zwierząt, ale może stanowić także alternatywę dla hodowli zwierząt lub uprawy ziemi. Na świecie istnieją farmy słoneczne będące głównym źródłem dochodu dla inwestorów, którzy je zainstalowali. Dzięki takim możliwościom zwiększa się liczba osób inwestujących w instalacje OZE, w tym w systemamy fotowoltaiczne, a objęcie ich przez państwo dofinansowaniami czy ulgami zwiększa możliwości inwestycyjne.

Dofinansowania

Rynek fotowoltaiki rozwija się przede wszystkim dzięki ustawie o OZE. Dużym wsparciem dla osób zainteresowanych takimi instalacjami są programy dodatkowego wsparcia (np. opracowywany program “Energia plus”). W związku ze wzrostami kosztów energii, takie programy umożliwiają wprowadzenie fotowoltaiki również do domów jednorodzinnych.^2,3 Na przełomie 2016 i 2017 roku w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych na lata 2014-2020 kwota dofinansowania na instalacje energii słonecznej (w tym fotowoltaiki) wynosiła 1,26 miliarda złotych. Całkowite koszty planowanych inwestycji wynosiły 1,86 miliarda złotych. Dofinansowanie pojedynczych inwestycji w ramach Programów Operacyjnych wynosiło średnio 70% względem całości.²

Rolnicy mogą dodatkowo skorzystać z ulgi inwestycyjnej na obiekty środowiskowe (zawartej w ustawie o podatku rolnym). Pozwala to na skorzystanie z ulgi na rzecz wydatków poniesionych na zakup i zainstalowanie urządzeń do wykorzystywania na cele produkcji energii z OZE – wiatru, biogazu, słońca czy wód. Ulga inwestycyjna przyznawana jest w wysokości 25% na podstawie dokumentacji rachunkowej potwierdzającej nakłady inwestycyjne. Przeczytaj więcej na temat dofinansowania do fotowoltaiki.

Jak obliczyć potrzebną moc paneli fotowoltaicznych? Ile energii zużywa dom?

Przy wyborze mocy paneli fotowoltaicznych trzeba dokładnie przeanalizować rachunki za energię elektryczną. Pozwoli to na obliczenie zużywanej rocznie energii, co umożliwi dobranie odpowiedniej mocy instalacji, która wyprodukuje ilość energii odpowiadającą rocznemu zużyciu. Należy też uwzględnić opusty – 0,8 za 1 kWh w przypadku instalacji do mocy 10 kW lub 0,7 jeżeli moc instalacji wynosi od 10 do 50 kW. Przy dobieraniu mocy instalacji trzeba też wykalkulować ilość energii jaką w ciągu roku może wyprodukować instalacja fotowotlaiczna. W Internecie dostępne są wzory, które pozwalają na obliczenie potrzebnej mocy:

gdzie:

• Ek – ilość zużywanej rocznie energii [kWh],
• a – procentowy udział bieżącej konsumpcji własnej [%],
• b – procentowy udział ilości energii oddanej do sieci [%],
• opust – do 10 kW – 0,8, powyżej 10 kW – 0,7,
• a+b = 100%,
• Uzysk – roczna produkcja energii z 1 kWp zainstalowanej mocy przez instalację PV [kWh].

Prostszą metodą jest kontakt poprzez formularz na stronie internetowej Stilo Energy, skontaktuje się z nami konsultant firmy i poda nam wyliczenie. Pracownik korzysta z kalkulatora gdzie podaje miesięczne koszty rachunków za prąd, typ dachu, kąt nachylenia i usytuowanie względem południa. Następnie po wyliczeniu uzyskuje informację co do mocy instalacji, ilości paneli jaką trzeba zamontować na dachu, ile one zajmą jego powierzchni oraz ile wyniesie szacowany całkowity koszt instalacji (m.in. wraz z montażem, projektem, transportem).

Podczas montażu paneli fotowoltaicznych należy też uwzględnić jaka będzie ich wydajność. Jest ona zależna głównie od poziomu nasłonecznienia, czyli natężenia promieniowania słonecznego na określoną powierzchnię i o określonym czasie. Ważne jest też, aby dbać o panele fotowoltaiczne. Należy je odpowiednio często konserwować oraz czyścić, ponieważ wszelkie duże zabrudzenia i usterki mogą ograniczać ich wydajność. ⁵

Nasłonecznienie w Polsce a fotowoltaika

Funkcjonowanie elektrowni fotowoltaicznych jest zależne od warunków meteorologicznych (nasłonecznienia) danego rejonu, na którym powstają.⁴ Określa się je na podstawie ilości energii jaka dociera do kraju w postaci energii słonecznej. Mierzy się ją poprzez wyznaczenie natężenia promieniowania słonecznego. Jest ono rozproszone oraz charakteryzuję się cyklicznością dobową i roczną. Natężenie energii słonecznej w Polsce mieści się w przedziale 900-1200 kWh/m² na rok, co sprzyja rozwojowi energetyki słonecznej. Polska jest zlokalizowana w dobrym położeniu geograficznym, więc stanowi odpowiednie miejsce na inwestowanie w fotowoltaikę. W centralnej Polsce (okolice Warszawy, Lublina, Poznania) i na południu (np. Kraków, Rzeszów) można zaobserwować największe wartości natężenia nasłonecznienia.

Na natężenie nasłonecznienia wpływają również zjawiska klimatyczne takie jak zachmurzenie lub zanieczyszczenie powietrza (stopień jego przezroczystości).⁵ Rozkład promieniowania słonecznego w cyklu rocznym jest nierównomierny. Około 80% rocznej sumy nasłonecznienia kumuluje się w miesiącach zaliczanych do okresu wiosenno-letniego, zaś najmniej w miesiącach zimowych. Mimo to panele fotowoltaiczne spełniają zapotrzebowanie na energię elektryczna nawet w okresie zimowym.

Budowa paneli fotowoltaicznych

Panele fotowoltaiczne zbudowane są z połączonych ze sobą wielu modułów, które składają się z ogniw fotowoltaicznych (fotoogniw). Pod wpływem oddziaływującego na nie promieniowania słonecznego generują one napięcie elektryczne z wykorzystaniem zjawiska fotowoltaicznego. Polega ono na tworzeniu nośników ładunku elektrycznego w wyniku absorpcji promieniowania słonecznego przez półprzewodnik. Prowadzi to do przepływu prądu stałego proporcjonalnego do mocy promieniowania padającego na ogniwo. Fotoogniwa produkowane są z materiałów półprzewodnikowych np.: krzemu (Si), germanu (Ge) czy selenu (Se). Przykładowo, typowe fotoogniwo (np. krzemowe), składa się z dwóch warstw półprzewodnika. Pierwsza warstwa (górna) jest cienka i przeźroczysta, a druga umieszczona jest na dole ogniwa. Można wyróżnić trzy generacje ogniw fotowoltaicznych:

• I generacja – ogniwa monokrystaliczne (sc-Si), polikrystaliczne (mc-Si), ogniwa wielozłączowe (mj-cells), które stosowane są w technice kosmicznej;
• II generacja – ogniwa cienkowarstwowe wykonane z tellurku kadmu (Cd-Te), ogniwa cienkowarstwowe wykonane z mieszaniny półprzewodników (miedzi, indu, falu, selenu – CIGS), ogniwa cienkowarstwowe z krzemu amorficznego (a-Si);
• II generacja – ogniwa barwnikowe, działające na zasadzie sztucznej syntezy (Dye Sensitized Solar Cells – DSSC).

Moduł fotowoltaiczny umieszczony jest w stalowej lub aluminiowej ramie, składającej się też z uszczelnionych hermetycznie szyb ochronnych. Mają one za zadanie chronić ogniwa przed uszkodzeniami mechanicznymi i wpływem środowiska. Dodatkowo ogniwa umieszczane są pomiędzy warstwami folii PET i EVA co również zapewnia hermetyczną ochronę.⁶

Przy typowym zastosowaniu systemów fotowoltaicznych do zasilania budynków mieszkalnych lub do współpracy z siecią energetyczną panele zbudowane są od jednego do kilkunastu modułów fotowoltaicznych, które połączone są ze sobą szeregowo. Dzięki temu tworzą one tzw. łańcuch, który zwiększa sumaryczne napięcie. Można też zastosować równoległe połączenie modułów, tworzące macierz fotowoltaiczną.. Uzyskuje się wtedy wysoką wartość prądu wyjściowego.⁷

Systemy fotowoltaiczne można zastosować w dwóch układach: on-grid i off-grid (tzw. systemy wyspowe). Systemy on-grid połączone są z istniejącymi sieciami energetycznymi, niezależnie od zapotrzebowania energetycznego obiektu, na którym są zainstalowane. Energia, która zostanie wytworzona za pomocą paneli fotowoltaicznych w tym systemie wprowadzana jest do sieci energetycznej. Umożliwia to sprzedaż wyprodukowanej w nadmiarze energii elektrycznej. Układy typu off-grid są całkowicie samodzielnymi, autonomicznymi źródłami energii. Nie wymagają podłączenia do linii elektrycznej. Przy pracy tych systemów stosuje się akumulatory jako dodatkowe bufory energii. Magazynują one nadwyżki wytworzonej energii i zwiększają efektywność całego systemu.

Przykładowe realizacje fotowoltaiczne – zdjęcia

Zgłaszanie instalacji fotowoltaicznej do sieci: Tauron, PGE, ENERGA itp.

Po założeniu instalacji fotowoltaicznej jej właściciel – czyli odbiorca końcowy, zgłasza ten fakt do wybranego operatora. Procedury przyłączania instalacji do sieci reguluje Prawo energetyczne (Dz. U. z 2012 r. Nr 1059 z późn. zm.). Mała instalacja, o mocy nie większej niż 50 kW może być przyłączona do sieci elektroenergetycznej o napięciu znamionowym niższym niż 110 kV.

Podczas takiego zgłoszenia należy podać:

• lokalizację instalacji,
• rodzaj odnawialnego źródła energii wykorzystywanego w instalacji,
• moc elektryczną zainstalowaną w instalacji,
• maksymalną moc instalacji,
• typy urządzeń służących do wytwarzania energii elektrycznej,
• dane osobowe,
• dane techniczne – m.in. schemat instalacji elektrycznej, informacje zabezpieczeniach ich układzie sterowania mocą bierną w falowniku.

Należy też dołączyć certyfikat sprzętu oraz ewentualnie pełnomocnictwa dla osób upoważnionych przez zgłaszającego.

Następnie po wykonaniu zgłoszenia następuje zainstalowanie licznika dwukierunkowego, który rejestruje obciążenie profilu i umożliwia zdalny odczyt. Instalacja takiego licznika leży po stronie operatora. Po wykonaniu tych procedur następuje podpisanie umowy regulującą sprzedaż lub dystrybucję energii elektrycznej. Przeczytaj więcej na temat zgłoszenia instalacji fotowoltaicznej do sieci.

Zasada działania paneli fotowoltaicznych

Jak działają panele fotowoltaiczne? Do tego celu niezbędny jest układ składający się z generatora PV, który stanowią panele fotowoltaiczne, falownika zwanego również inwerterem (urządzenia odpowiadającego za przekształcanie energii powstającej w modułach fotowoltaicznych w postaci prądu i napięcia stałego na energię elektryczną w postaci prądu i napięcia przemiennego o parametrach zgodnych z siecią niskiego napięcia), liczników zużycia i produkcji energii oraz okablowania i wsporników do montażu paneli (źródło: Jaskólski W., Wiatr J.: „Instalacje fotowoltaiczne. Podstawy fizyczne działania. Ochrona odgromowa. Zasady neutralizacji zagrożeń porażenia prądem elektrycznym w czasie pożaru. Zeszyty Naukowe SGSP 2016, nr 59/3/2016).

Ogniwo fotowoltaiczne

Podstawowym elementem każdej instalacji fotowoltaicznej jest ogniwo fotowoltaiczne wytworzone z materiału półprzewodnikowego – najczęściej krzemu. Najmniejsze cząstki światła, zwane fotonami, padają na płytkę krzemową ogniwa, pod wpływem czego powstają pary nośników o przeciwnych ładunkach elektrycznych – dodatnich i ujemnych. Płytka krzemowa stanowi złącze p-n, wskutek czego dodatnie ładunki (dziury) trafiają do warstwy p, a ładunki ujemne (elektrony) – do warstwy n. W rezultacie różnicy potencjałów na złączu powstają napięcie elektryczne. Połączenie w obwód warstwy z ładunkami ujemnymi z warstwą zawierającą ładunki dodatnie powoduje przepływ prądu stałego.

Ze względu na budowę atomową krzemu rozróżnia się ogniwa monokrystaliczne, polikrystaliczne i amorficzne (źródło: Sarniak M.T.: „Podstawy fotowoltaiki”, Oficyna Wydanicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2008).

-> Zobacz też: rodzaje paneli fotowoltaicznych: monokrystaliczne, polikrystaliczne itd.

Fotowoltaiczne ogniwa monokrystaliczne zbudowane są z monokrystalicznych kryształków krzemu, dopasowanych do przekroju kwadratowego. Takie ogniwo ma zazwyczaj wymiar 10 cm x 10 cm, ciemny kolor, kształt kwadratu ze ściętymi rogami i jest najdroższe z uwagi na jakość stosowanego materiału półprzewodnikowego. Charakteryzuje się ono sprawnością na poziomie 15-18% (źródło: Klugman-Radziemska E.: „Fotowoltaika w teorii i praktyce”, Wydawnictwo BTC, Legionowo 2010). Z kolei ogniwa polikrystaliczne, mające niebieski kolor, wytwarzane są poprzez wycinanie ich po wcześniejszym przetopieniu i uzyskaniu wykrystalizowanego krzemu. Ogniwa monokrystaliczne mają większą sprawność niż polikrystaliczne. Ogniwa te są odporne na warunki atmosferyczne i relatywnie tanie w produkcji, w związku z czym są najczęściej stosowanym rozwiązaniem. Ten rodzaj ogniw pozwala na uzyskanie sprawności na poziomie 18-20%. Trzeci rodzaj ogniw fotowoltaicznych – ogniwa amorficzne – jest produkowany z krzemu, który nie jest wykrystalizowany. Nanoszony jest na płytkę ze szkła, tworzywa sztucznego lub stali nierdzewnej. Ogniwa te cechują się bordowym lub brązowym matowym kolorem. Są one najtańsze w produkcji, jednak najmniej wydajne – ich sprawność wynosi ok. 6-8%.

Moduł a panel fotowoltaiczny

Najprostsze pojedyncze ogniwo słoneczne generuje napięcie o wartości ok. 0,5 V, dlatego ogniwa łączy się ze sobą, tworząc w ten sposób moduł fotowoltaiczny. Najczęściej moduł składa się z 54, 60 lub 72 ogniw. Jego górna część pokryta jest termoutwardzalną folią EVA, na którą nałożona jest szyba hartowana, chroniąca go przed uszkodzeniami. Elementy te są osadzone w aluminiowej ramie, do której przymocowana jest puszka przyłączeniowa z przewodami pozwalającymi łączyć ze sobą moduły. Moduł fotowoltaiczny zazwyczaj ma wymiary ok. 100 cm x 200 cm x 4 cm. Takie rozwiązania znajdziemy np. w ofercie firmy STILO ENERGY zajmującej się montażem instalacji fotowoltaicznych.

Do czego służy falownik?

Jak wspomniano wcześniej, ogniwa fotowoltaiczne wytwarzają prąd stały, który należy przekształcić w prąd przemienny, którym zasilane są odbiorniki (urządzenia) elektryczne. W instalacji fotowoltaicznej zadanie to spełnia falownik (inwerter). Urządzenie to składa się z trzech zasadniczych elementów – układu wejściowego, tranzystorowego układu mostkowego oraz układu wyjściowego. Układ wejściowy umożliwia reagowanie urządzenia (w zależności od temperatury i stopnia nasłonecznienia) na zmieniające się wartości dostarczanego prądu stałego. Zawiera on ponadto bezpieczniki i rozłączniki. Tranzystorowy układ mostkowy, stanowiący „serce” falownika, odpowiada za konwersję prądu stałego na prąd przemienny przy dostosowaniu określonej częstotliwości (50 Hz) oraz napięcia (230 V) (źródło: https://www.innogy.pl/pl/portal-o-energii-slonecznej/2018/fotowoltaika-jak-dziala) . Z kolei układ wyjściowy stanowi filtr przeciwzakłóceniowy zbudowany z zestawu specjalnych cewek indukcyjnych (dławików), mający za zadanie eliminować nagłe zmiany natężenia prądu przemiennego, które mogłyby prowadzić do uszkodzenia przewodów, a przede wszystkim urządzeń domowych zasilanych przez prąd wytworzony za pomocą instalacji fotowoltaicznej.

Jaki rodzaj instalacji wybrać?

Wytworzoną energię elektryczną można wykorzystać tylko na potrzeby własne, gromadząc jej nadwyżki w akumulatorach (instalacja typu off-grid) albo przyłączyć instalację fotowoltaiczną do zewnętrznej sieci energetycznej i oddawać do niej nadwyżkę wyprodukowanej energii (instalacja typu on-grid). Pierwsze rozwiązanie stosuje się w sytuacji, kiedy chcemy zasilać energią elektryczną obiekt zlokalizowany w miejscu, gdzie brak jest dostępu do sieci albo też jest on mocno utrudniony (źródło: https://ekofachowcy.pl/fotowoltaika/faq/zalety-i-wady-fotowoltaiki/jak-dlugo-dziala-fotowoltaika). Z uwagi na duży koszt budowy akumulatorów jest to instalacja zdecydowanie droższa. Drugi typ instalacji fotowoltaicznej pozwala na wykorzystanie wygenerowanej energii w pierwszej kolejności przez urządzenia domowe, a następnie przekazanie wytworzonych nadwyżek do sieci energetycznej.

Energia elektryczna oddana do sieci może być z niej odebrana w przypadku niekorzystnych warunków atmosferycznych czy też zwiększonego zapotrzebowania na nią, czyli w sytuacjach, gdy instalacja fotowoltaiczna nie jest w stanie dostarczyć wymaganej ilości energii. Ilość energii oddanej do sieci jest zliczana przez licznik dwukierunkowy, który stanowi podstawę do rozliczania oddanej do sieci i pobranej z niej energii. Odbieranie energii z sieci realizowane jest przy wykorzystaniu współczynnika opustu – dla instalacji o mocy do 10 kW wynosi on 0,8, natomiast dla instalacji o mocy powyżej 10 kW ma wartość 0,7 (źródło: Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii). Oznacza to, że z każdej oddanej do sieci 1 kWh można odebrać odpowiednio w zależności od mocy instalacji 0,8 lub 0,7 kWh.

Warto zaznaczyć, że rozwój fotowoltaiki ma dobre prognozy – z informacji zawartych w raporcie Rynek Fotowoltaiki w Polsce 2019 wynika, że łączna moc zainstalowana w źródłach fotowoltaicznych w połowie 2019 roku wynosiła ponad 700 MW. Należ tutaj podkreślić dużą dynamikę wzrostu – od końca 2018 roku do połowy 2019 roku odnotowano wzrost o 200 MW (źródło: Raport „Rynek Fotowoltaiki w Polsce 2019”, VII edycja, Instytut Energetyki Odnawialnej, Warszawa 2019) . Zgodnie z projektem Polityki Energetycznej Polski do 2040 r. rozwiązania fotowoltaiczne będą stanowić w finalnym okresie około 25% całej mocy zainstalowanej (źródło: Projekt „Polityka Energetyczna Polski do 2040 r”, Ministerstwo Energii, Warszawa 2019).

Bibliografia:

1. Bolesta J. (2015). Fotowoltaika prosumencka w świetle ustawy o OZE. Elektroinstalator, nr 4, s. 6-9.
2. Raport Instytutu Energii Odnawialnej “Rynek fotowoltaiki w Polsce 2018”. https://www.teraz-srodowisko.pl/media/pdf/produkty-uslugi/135-raport-rynek-fotowoltaik-w-polsce-2018.pdf, (dostęp 23.04.2019 r.)
3. VII edycja raportu “Rynek fotowoltaiki w Polsce 2019” – perspektywy. https://ieo.pl/pl/aktualnosci/1327-vii-edycja-raportu-rynek-fotowoltaiki-w-polsce-2019-ieo-zaprasza-do-wspolpracy, (dostęp 23.04.2019 r.).
4. Marcewicz T., Partyka J., Mazur M. (2017). Rozwój elektrowni fotowoltaicznych w Polsce – nowoprojektowana elektrownia Dęblin. Przegląd Elektrotechniczny, r. 93, nr 5/2017, str. 17-20
5. Wieteska S., Laskowska I. (2018). Ocena ryzyka eksploatacji urządzeń fotowoltaicznych dla potrzeb ich ubezpieczenia od wybranych zdarzeń losowych na terenie Polski. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, nr 364, str. 185-201.
6. Szymański B. (2013). Małe instalacje fotowoltaiczne. Geosystem, Kraków.
7. Mirowski T., Sornek K. (2015). Potencjał energetyki prosumenckiej w Polsce na przykładzie mikroinstalacji fotowoltaicznych w budownictwie indywidualnym. Polityka Energetyczna, T. 18, z. 2, 73-84.
8. Olochowik J.M. (2011). Analiza postępu we wdrażaniu fotowoltaiki na świecie i w Polsce. Autobusy – Technika, Eksploatacja, Systemy Transportowe, Nr 10, str. 323-328.